O‘zbekistonda AYoQShlarda AI-80 sotilishi tarixda qoladi
"O‘zbekneftgaz" 2025-yil sentyabridan boshlab AI-80 markali benzin ishlab chiqarishni to‘xtatadi.
Milliy kompaniya yil oxirigacha omborlardagi yoqilg‘i zaxiralarini butunlay tugatishni va 2026-yildan e’tiboran faqat sifati yuqori bo‘lgan AI-92 va undan yuqori markali benzinlarni sotishga o‘tishni rejalashtirmoqda.
AI-80 benzini ekologik jihatdan zararli yoqilg‘i turlariga kiradi. Dunyoning ko‘plab mamlakatlarida, ayniqsa rivojlangan davlatlarda, u ancha vaqtdan beri taqiqlangan. Misol uchun, qo‘shni Qozog‘iston 2018-yildayoq AI-80 ni chakana savdodan olib tashlagan edi. Past oktanli yoqilg‘i faqat sanoat va qishloq xo‘jaligi ishlari uchun mavjud. Xuddi shunday vaziyat Rossiyada ham kuzatilmoqda.
Mamlakatda qaysi zavodlar benzin ishlab chiqaradi?
O‘zbekistondagi milliy yoqilg‘i bozoriga asosan ikkita neftni qayta ishlash zavodi xizmat ko‘rsatadi:
- Buxoro, "O‘zbekneftgaz" tarkibiga kiruvchi;
- Farg‘ona, Saneg xususiy kompaniyasiga tegishli.
Zavodlar sifatliroq yoqilg‘i ishlab chiqarishga o‘tishi kerak edi. Xususan, Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodini xususiylashtirish doirasida Saneg kompaniyasi zavodni modernizatsiya qilish va AI-92 hamda AI-95 ishlab chiqarishga to‘liq o‘tish majburiyatini olgan.
Buxoro neftni qayta ishlash zavodiga kelsak, uni modernizatsiya qilish bir necha bor kechiktirildi. AI-92 ga o‘tishni tezlashtirish uchun "O‘zbekneftgaz" Xitoy kompaniyasi bilan shartnoma imzoladi. 2024-yildan boshlab Buxoro neftni qayta ishlash zavodida Xitoy qo‘shimchalaridan foydalangan holda AI-92 ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. "O‘zbekneftgaz" hozirdanoq AI-92 ishlab chiqarishga to‘liq o‘tishga tayyor. Loyiha bo‘yicha jami yiliga 1 million tonna benzin ishlab chiqarish rejalashtirilgan: 60% - AI-92 va 40% - AI-95.
Bu yoqilg‘i tannarxini pasaytirish imkonini beradi, ammo mutaxassislar ta’kidlashicha, rivojlangan mamlakatlarda benzinning bunday navlari qo‘shimchalar yordamida emas, balki neftni chuqur qayta ishlash orqali olinadi. Shu o‘rinda savol tug‘iladi: bunday benzin xalqaro sifat va ekologik talablarga javob beradimi?
O‘z navbatida, iqtisodchi Otabek Bakirov ogohlantiradi: bozor AI-80dan keskin voz kechishga tayyor emas. Mamlakatda yiliga 1,2-1,3 million tonna benzin iste’mol qilinsa-da, hozirda atigi 100 ming tonna AI-92 va 800 ming tonnaga yaqin AI-80 ishlab chiqarilmoqda. Qolganini import qilishga to‘g‘ri keladi. Tanqislikka yo‘l qo‘ymaslik uchun AI-92 ishlab chiqarishni keskin oshirish yoki qo‘shni davlatlardan yoqilg‘i olib kirish shartlarini yengillashtirish kerak.
Bakirov quyidagilarni taklif qiladi:
- AI-92 uchun aksiz solig‘ini vaqtincha bekor qilish.
- Import uchun logistik va ma’muriy to‘siqlarni olib tashlash.
- Monopoliyaga yo‘l qo‘ymaslik va narxlarni barqarorlashtirish uchun bozorda haqiqiy raqobatni yaratish.
AI-80 dan butunlay voz kechish muhim qadamdir. Bu shaharlarda ekologiyani yaxshilash, zamonaviy dvigatellarning ishlash muddatini uzaytirish va mamlakatni xalqaro standartlarga yaqinlashtirish imkonini beradi. Ammo bu o‘tishni amalga oshirish har tomonlama tayyorgarlikni talab qiladi: ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, import siyosatini isloh qilish, yoqilg‘i sifatini ta’minlash va bozorda raqobatni ta’minlash. Aks holda, O‘zbekiston taqchillik, narxlarning oshishi va iste’molchilarning ishonchsizligiga duch kelishi mumkin.
